Debitor borcu, bir müəssisənin fəaliyyətində vacib maliyyə anlayışlarından biridir. Bu məqalədə debitor borclarının mahiyyəti, növləri və onların müəssisələr üçün əhəmiyyəti barədə ətraflı məlumat verəcəyik.
Debitor Borcu Nədir?
Debitor borcu (ingiliscə: debt receivable) — müəssisənin digər müəssisə, təşkilat və ya fiziki şəxslərdən əldə etməli olduğu vəsaitdir. Bu vəsait, adətən, müəssisənin təqdim etdiyi mallar, xidmətlər və ya görülən işlərin müqabilində yaranır. Başqa sözlə, debitor borcu müəssisənin qısamüddətli və ya uzunmüddətli dövrdə alacaqlarını əks etdirir.
Debitor Borclarının Mahiyyəti
Debitor borclarını daha yaxşı anlamaq üçün aktivləri iki kateqoriyaya ayıra bilərik:
- Real Aktivlər: Müəssisənin fiziki olaraq sahib olduğu və idarə etdiyi aktivlərdir. Misal olaraq, pul vəsaitləri, avadanlıqlar və ehtiyatları göstərmək olar.
- Alacaq Xarakterli Aktivlər: Müəssisəyə məxsus olub, ancaq müəssisədən kənarda yerləşən aktivlərdir. Misal üçün:
- Debitor borcları
- Əvvəlcədən ödənilmiş məbləğlər
- Verilmiş avanslar
Debitor Borclarının Növləri
- Ticarət Borcları:
- Debitor Borcları: Müəssisənin təqdim etdiyi mallar və ya xidmətlərin qarşılığında yaranan alacaqlar.
- Verilmiş Borclar: Müəssisə tərəfindən borc məqsədilə verilmiş nağd pul vəsaitləri.
- Alınmış Veksellər: Veksellər borcun müəyyən tarixdə ödənilməsini təsdiqləyən sənədlərdir. Bu, adətən borcu alan tərəf tərəfindən hazırlanır və təqdim olunur. Azərbaycanda isə bu sənədi "borc müqaviləsi" əvəz edir.
- Əvvəlcədən Ödənilmiş Hesablar:
- İcarə, kommunal xidmətlər və digər xərclər üçün əvvəlcədən ödənilən məbləğlər.
- Verilmiş Avanslar: Gələcəkdə alınacaq mallar və ya xidmətlər üçün tam və ya qismən ödənilmiş məbləğlərdir.
- Təhtəlhesab Şəxslərə Verilən Məbləğlər: Müəssisənin işçilərinə gələcək əməliyyatlar üçün verilən pul vəsaitləridir.
- İnvestisiyalar: Digər müəssisələrin səhmlərinə və ya aktivlərinə yönəldilən vəsaitlər.
- Əvəzləşdirilən ƏDV: Əlavə Dəyər Vergisi ödəyicisi olan müəssisələrin ödədiyi ƏDV məbləği.
- Təxirə Salınmış Vergi Aktivləri: Uçot mənfəəti ilə vergi mənfəəti arasındakı fərqlərdən yaranır.
- Digər Debitor Borclar: Bu kateqoriyaya işçilərə, törəmə şirkətlərə və ya digər təşkilatlara verilən borclar daxildir.
Debitor Borclarının Mühasibat Uçotunda Təsviri
Beynəlxalq mühasibat təcrübəsində debitor borcları aktiv hesab kimi qəbul olunur, kreditor borcları isə passiv hesab kimi qeyd olunur. Bu, hesabatların hazırlanmasında sadəlik yaradır və müəssisələrə maliyyə axınlarını daha şəffaf şəkildə idarə etmək imkanı verir.
Debitor Borclarının İdarə Edilməsi
Debitor borclarının idarə edilməsi müəssisənin maliyyə dayanıqlığı üçün vacibdir. Bunun üçün aşağıdakı addımlar təklif olunur:
- Təhlil: Debitor borclarının ödəniş müddətlərini və məbləğlərini mütəmadi olaraq yoxlamaq.
- Monitorinq: Borcların gecikdirilməməsi üçün müştərilərlə əlaqədə olmaq.
- Təhlükəsizlik: Gecikdirilmiş borclara görə faiz tətbiq etmək və ya borcun qaytarılmasını təmin edən müqavilələrdən istifadə etmək.
Debitor Borclarının Praktik Nümunələri
- Malların Satışı: Müəssisə müəyyən bir alıcıya mal təqdim edir, lakin məbləğin ödənilməsi üçün 30 günlük müddət təyin edir. Bu müddətdə məbləğ debitor borcu kimi qeydə alınır.
- İcarə Haqqı: Müəssisə gələcəkdə istifadə ediləcək icarə məkanına görə əvvəlcədən ödəniş edir. Bu məbləğ əvvəlcədən ödənilmiş hesab kimi qeydə alınır.
Qısaca
Debitor borcları müəssisənin maliyyə fəaliyyətində vacib rol oynayır. Onların düzgün idarə edilməsi maliyyə axınlarının optimallaşdırılmasını təmin edir və müəssisənin dayanıqlığını artırır. Müxtəlif növ debitor borcları haqqında məlumat sahibi olmaq müəssisələrə strategiyalarını düzgün qurmaqda və gəlirliliklərini artırmaqda kömək edir.